IX, Guerra e trebalh vei et afan

IX.

Guerra e trebalh vei et afan

Sofrir a mant baron truan;

Pauc m' es del dol e menz del dan,

Per que m vueilh alegrar chantan,

Quar ab joi vauc et ab joi pes,

E pensamens no m' enpacha,

Ni sabers no m fai sofracha

De far un novel sirventes.

Guerra m plai, sitot guerra m fan

Amors e ma domna tot l' an;

Quar per guerra vei trair' enan

Cortz e domnei, solatz e chan;

Guerra fai de vilan cortes,

Per que m plai guerra ben facha, 

E m plai quan la trega es fracha 

Dels Esterlins e dels Tornes.

Esterlins e Tornes camjan,

Tollen e meten e donan

Veirem de ill dui reis, ans d' un an,

Lo menz croi, segon mon semblan;

Pero 'l senhers coms, ducs, marques,

N' a ben sa pegnora tracha,

Mas metre lo fan per gaicha,

So dizon Gascon et Engles.

En breu veirem qual mais poiran

Sofrir lo maltrach e 'l mazan;

Mant caval bai e mant ferran

Veirem e mant elm e mant bran,

E mant colp ferir demanes,

Mant bratz, manta testa fracha,

Mant mur, manta tor desfacha,

Mant castel forsat et conques.

Ges non crei Frances ses deman

Tengan lo deseret que fan

A tort a mant baron presan;

Pero meravilha m don gran

Del seinhor dels Aragones,

Quar ab lor dan non destacha,

Pueis sai nos ades a pacha

Desmandat a coms, duc, marques.

Qui s vuelha n' aia mal o bes

O enpacha, o desenpacha,

O bratz rotz, o testa fracha,

Que tan m' es del mort com del pres.

Gay mi ten una bella res,

Avinens, joves, ben facha,

Et ai ab lei aital pacha

Com an Pisan ab Genoes.

Bertrand de Born.

VIII, Belh m' es quan vey camjar lo senhoratge,

VIII.

Belh m' es quan vey camjar lo senhoratge,

E 'ls viels laisson als joves lurs maizos;

E quascus pot laissar en son linhatge

Aitans d' efans que l' us puesc' esser pros:

Adoncs m' es belh qu' el segle renovelh,

Mielhs que per flor, ni per chantar d' auzelh.

E qui dona ni senhor vol camjar

Vielh per jove ben deu renovelar.

Vielha la tenc dona pus capelaya,

Et es vielha quan cavalier non a;

Vielha la tenc si de dos drutz s' apaya,

Et es vielha si avols hom l' o fa;

Vielha la tenc s' ama dins son castelh,

Et es vielha mal' ha ops de fachelh;

Vielha la tenc pos l' ennueion juglar,

Et es vielha quan trop vuelha parlar.

Joves dona que sap honrar paratge,

Et es joves per bos fagz quan los fa;

Jove se te quant a adreg coratge

E vas bon pretz avol mestier non a;

Jove se te quan guarda son cors belh,

Et es joves dona quan be s capdelh;

Jove se te quan no y cal devinar,

Qu' ab belh jovent se guart de mal estar.

Joves es hom que lo sieu ben enguatge.

Et es joves quant es ben sofraitos;

Jove se te quan pro 'l costa ostatge,

Et es joves quan fa estraguat dos;

Jove se te quant art l' arqua e 'l vaixelh,

E fai estorn e vouta e sembelh;

Jove se te quan li plai domneiar,

Et es joves quan ben l' aman juglar.

Vielhs es ricx hom quan re no met en guatge, 

E li sobra blat e vis e bacos;

Per vielh lo tenc liura huous e formatge

A jorn carnal si e sos companhos,

Per vielh quan viest capa sobre mantelh,

E vielh si a caval qu' om sieu apelh;

Viels es quan vol un jorn en patz estar,

E vielhs si pot guandir ses baratar.

Mon sirventesc port e vielh e novelh, 

Arnaut juglar, a Richart qu' el capdelh, 

E ja thesaur vielh no vuelh' amassar, 

Qu' ab thesaur jove pot pretz guazanhar.

Bertrand de Born.

VII, Mout mi plai quan vey dolenta

VII.

Mout mi plai quan vey dolenta

La malvada gent manenta

Qu' ab paratge mov contenta;

E m plai quan los vey desfar

De jorn en jorn vint o trenta,

E 'ls trop nutz ses vestimenta,

E van lur pan acaptar,

E s' ieu ment, m' amia m menta.

Vilas a costum de trueia,

Que de gent viure s' enueia;

E quant en gran ricor pueia,

L' aver lo fai folleiar;

Per que 'l deu hom la tremueia

Totas sazos tener vueia,

E 'l deu del sieu despensar,

E far sufrir vent e plueia.

Qui son vilan non aerma

En deslialtat lo ferma,

Per qu' es fols qui be no 'l merma,

Quan lo vetz sobrepuiar;

Quar vilas, pus si conferma

En tan ferm loc si referma,

De maleza non a par,

Que tot quan cossec aderma.

Ja vilan non deu hom planher,

Si 'l vetz bras o camba franher

Ni ren de sos ops sofranher,

Quar vilan, si dieus m' ampar,

A cel que pus li pot tanher,

Per planher ni per complanher,

Nuls hom no 'l deu ajudar,

Enans deu lo fag refranher.

Rassa, vilana tafura,

Plena d' enjan e d' uzura,

D' erguelh e de desmezura,

Lur faitz non pot hom durar,

Quar dieu geton a non cura

E leialtat e drechura,

Adam cuion contrafar;

Dieus lur don mal' aventura!

Bertrand de Born.